Home
Przed gruntowną nowelizacją KPC (ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw) często w praktyce zdarzało się, że pomimo wniesienia przez stronę postępowania cywilnego wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem, po jego otrzymaniu, wcale nie wnosiła np. apelacji od wyroku (zgodnie z danymi statystyki sądowej Ministerstwa Sprawiedliwości, uzasadnienie nowelizacji – druk sejmowy nr 3137, w 2015 r., w ponad 70% spraw cywilnych, w których sporządzono uzasadnienie wyroku, nie wniesiono apelacji). Dlaczego? Niektórzy to zjawisko tłumaczyli chęcią przedłużenia postępowania. Co jednak najważniejsze w kontekście zmian, wniosek o uzasadnienie (tak w uproszczeniu nazywany jest wspomniany wniosek) był po prostu wolny od opłat, a zatem nie trudno dziwić się, że strony nie wahały się zbytnio przy podjęciu decyzji o jego złożeniu.
Jaki skutek przyniosła taka praktyka? Przeciążenie sądów w związku z koniecznością sporządzania uzasadnień orzeczeń i zarządzeń. W dodatku, jak wskazują przywołane statystyki, praca sędziów często szła na marne.
W odpowiedzi na tę bolączkę, ustawodawca przy okazji noweli KPC zdecydował się do ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych dodać art. 25b. Rzeczony artykuł ustanowił obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem. Opłata ta ma charakter stały i wynosi 100 zł.
Zmiana ma na celu przede wszystkim ustanowienie bariery dla wnoszenia tych wniosków o uzasadnienie, których nadawcy wcale nie mieli na celu zainicjowania następnie kontroli instancyjnej. Konsekwencją tego założenia jest zasada wyrażona w art. 25b ust. 2 KSCU - w przypadku wniesienia środka zaskarżenia opłatę uiszczoną od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia. Nie chodzi bowiem o to, żeby „karać” dodatkową opłatą tych, którzy właśnie po to złożyli wniosek o uzasadnienie, aby następnie złożyć środek zaskarżenia i zainicjować kontrolę instancyjną, ale o to, żeby przeciwdziałać składaniu wniosków mających na celu jedynie przedłużenie postępowania.
Próba ukrócenia nadużywania praw procesowych doprowadziła jednak do powstania wątpliwości, co do skutków nieuiszczenia opłaty od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem.
Przepisy intertemporalne dotyczące zmian w KSCU, przewidują że do pism i wniosków podlegających opłacie, wnoszonych po dniu wejścia w życie tej ustawy (czyli od 21 sierpnia 2019 r.) oraz wydatków powstałych po tej dacie, stosuje się przepisy w znowelizowanym brzmieniu. Co za tym idzie, wszystkie wnioski o uzasadnienie, składane od 21 sierpnia 2019 r. podlegały opłacie. Brak taki należało traktować jako brak formalny podlegający konwalidacji wskutek wezwania strony, pod rygorem zwrócenia pisma, do opłacenia wniosku w terminie tygodniowym.
Sytuacja skomplikowała się wraz wejściem w życie przepisów nowelizujących KPC - 7 listopada 2019 r. Przepis art. 328 § 4 KPC został bowiem nowelą wzbogacony o § 4, który stanowi, że sąd odrzuca wniosek niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania. Przywołana regulacja rozwija dotychczasowy art. 328 § 1 zd. 2 KPC poprzez rozszerzenie podstaw odrzucenia wniosku o uzasadnienie o przypadek braku jego opłacenia. Obecnie sąd odrzuca zatem wniosek niedopuszczalny (np. przedwczesny, złożony przed ogłoszeniem wyroku), spóźniony (wniesiony po upływie terminu), nieopłacony lub dotknięty brakami (np. niewskazujący zakresu uzasadnienia), których nie usunięto mimo wezwania.
Sposób sformułowania przywołanego przepisu z jednej strony potwierdza, że ustawa różnicuje braki pisma (wniosku) na braki fiskalne oraz inne braki formalne. Niestety z drugiej strony, pojawia się wątpliwość czy wniosek nieopłacony również objęty jest procedurą naprawczą polegającą na wezwaniu do usunięcia braków.
Dla przykładu art. 130 KPC wskazuje, że jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. W sytuacji gdy mamy do czynienia z brakiem fiskalnym, wnioskodawca wzywany jest zatem do opłacenia pisma. W zakresie zaś niezachowania warunków formalnych wzywa się do poprawienia lub uzupełnienia pisma.
Tymczasem nieprecyzyjne brzmienie art. 328 § 4 KPC, który w razie literalnego odczytania nasuwa myśl, że usunięciu podlegają tylko braki, które stanowią odmienną wadliwość wniosku niż jego nieopłacenie, rodzi realne ryzyko ukształtowania się praktyki polegającej na odrzucaniu wniosków niespełniających wymogu fiskalnego, bez uprzedniej procedury wezwania do usunięcia tego braku poprzez opłacenie wniosku w należnej kwocie. Sprawa ma niebagatelne znaczenie – dla osób, które nie korzystają z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, możliwość przeoczenia zmian w przepisach i złożenie wniosku bez opłaty (szczególnie, że w internecie będą jeszcze długo krążyły „stare” wzory) może w razie zmaterializowania się wspomnianego ryzyka doprowadzić do zamknięcia drogi do kontroli instancyjnej; sąd odrzuci nieopłacony wniosek bez wezwania, a co za tym idzie, wnioskodawca nie będzie mógł wnieść np. apelacji. Taki sposób interpretacji przepisu wydaje się być niewłaściwy.
Po pierwsze, pomimo że obok wymogów formalnych, KPC przewiduje wymogi fiskalne danego pisma, każde z nich mają jednakowe znaczenie i powinny być traktowane w sposób tożsamy także na gruncie niesprostania tym wymogom przez stronę postępowania.
Po drugie, przepis art. 328 § 4 KPC posługuje się pojęciem „usunięcia” braków, które to sformułowanie ma charakter szeroki i może odnosić się zarówno do sytuacji, gdy wniosek wymaga poprawienia, uzupełnienia, jak i opłacenia. Skuteczne dokonanie każdej z tych czynności pozwala twierdzić, że brak został usunięty.
Po trzecie, taka sytuacja bez uzasadnienia różnicowałaby ją od innych kodeksowych przypadków, w których to pismo może zostać odrzucone dopiero gdy brak fiskalny nie zostanie usunięty po stosownym wezwaniu. Dobrym przykładem będzie apelacja. Obecnie obowiązujący art. 373 KPC, podobnie jak przed nowelizacją art. 370 KPC w literalnym brzmieniu wskazuje, że tylko inny brak niż fiskalny podlega procedurze naprawczej (Sąd drugiej instancji odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie). Tymczasem zarówno doktryna, jak i judykatura stoją na stanowisku, że w sytuacji nieopłacenia apelacji, jej odrzucenie jest możliwe dopiero po uprzednim wezwaniu skarżącego do jej opłacenia.
Reasumując, w obliczu wątpliwości interpretacyjnych należy stanąć na stanowisku, że właściwe rozumienie przepisów winno zmierzać w kierunku traktowania nieuiszczenie opłaty od wniosku o uzasadnienie, jako brak formalny, który będzie można uzupełnić w stosownym terminie. Odczytywanie w ten sposób przez sądy art. 328 § 4 KPC umożliwi zabezpieczenie praw stron postępowania. W przeciwnym razie, przepis nakładałby na strony, zwłaszcza niezastępowanych przez profesjonalnych pełnomocników, zbyt surowy, nieuzasadniony rygor sposobu postępowania z nieopłaconym wnioskiem o uzasadnienie. Jeżeli jednak sąd odczyta przepis w wersji niekorzystnej dla strony wnoszącej pismo, zawsze warto jeszcze sięgnąć po zażalenie, które stosownie do art. 3941a § 1 pkt 7 KPC przysługuje na odmowę uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, w tym również na odrzucenie wniosku.
